Tag: Βραζιλία

Οι πόλεις είναι οι πρωταγωνιστές χωρικής οργάνωσης του κυρίαρχου συστήματος και ως τέτοιοι συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού παγκοσμίως. Τόσο τα μεγάλα αστικά κέντρα όσο και οι πόλεις της περιφέρειας αυξάνουν και θα συνεχίζουν να αυξάνουν τον πληθυσμό τους σε αντίθεση με τον αγροτικό πληθυσμό της υπαίθρου ο οποίος συνεχώς συρρικνώνεται. Οι πόλεις των αναπτυσσόμενων χωρών είναι αυτές που προβλέπεται πως θα απορροφήσουν το 95% της μελλοντικής αύξησης του αστικού πληθυσμού.[1] Στις πόλεις αυτές εμφανίζεται μια εντινόμενη αστικοποίηση, κυρίως από την δεκαετία του ’70 και έπειτα, η οποία δεν συμβαδίζει απαραίτητα με την ταυτόχρονη εκβιομηχανοποίηση τους αλλά ούτε και με την οικονομική τους ανάπτυξη. Η κρίση του '70 και η οικονομική αναδιάρθρωση, υπο τη μορφή προγράμματων διαρθρωτικής προσαρμογής (SAP) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου τη δεκαετία του '80, εξανάγκασαν μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού να μετακινηθεί προς τα αστικά κέντρα των χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου προς αναζήτηση εργασίας. Το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού του πληθυσμού στράφηκε προς τη μαύρη εργασία προκειμένου να βγάλει τα προς το ζην, κάτι που όμως πολλές φορές αδυνατούσε και αδυνατεί να εξασφαλίσει. Ο πληθυσμός αυτός εγκαστάθηκε μαζικά σε αυτοσχέδια καταλύματα, που οι ίδιοι κατασκεύασαν, κυρίως στα όρια των πόλεων, δημιουργώντας τις παραγκουπόλεις. Σε αυτές πέρα από τους οικονομικούς μετανάστες απαντώνται πολλές φορές και κατώτερα κοινωνικά στρώματα προερχόμενα από την πόλη τα οποία αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στα αυξανόμενα ενοίκια και στο αυξανόμενο κόστος ζωής. Οι παραπάνω μαζί με διάφορες εθνοτικές μειονότητες και πρόσφυγες λόγω πολέμων συνθέτουν το σύνολο των κατοίκων των παραγκουπόλεων. Αυτοί κατά βάση απασχολούνται σε κλάδους της παραοικονομίας. Πλανόδιοι έμποροι, επιστάτριες, φορτοεκφορτωτές, οικιακές βοηθοί και τόσοι ακόμη συγκροτούν τις στρατιές εργασίας της παραοικονομίας των κρατών αυτών που μάλιστα αποτελούν, σε πολλές περιπτώσεις, ίσως το μεγαλύτερο ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού.

Η Τζακάρτα, το Λάγος, η Ντάκα, το Καρατσί, το Ρίο ντε Ζανέϊρο, το Καράκας, η Λίμα, το Νέο Μεξικό, το Κάϊρο είναι κάποιες από τις πόλεις όπου εμφανίζεται οι σύγχρονες παραγκουπόλεις. Μάλιστα σε ορισμένες πόλεις όπως το Ναϊρόμπι και το Μουμπάι, περίπου οι μισοί από τους κατοίκους ζουν σε παραγκόσπιτα. Το 43% του αστικού πληθυσμού των αναπτυσσόμενων χωρών ζει σε παραγκουπόλεις, ενώ το φαινόμενο δεν απουσιάζει και από τις δυτικές μητροπόλεις όπου το ποσοστό του αστικού πληθυσμού που ζει σε παραγκουπόλεις στις αναπτυγμένες χώρες φτάνει το 6%[2]. 

Τα σύγχρονα σε εμάς slums είναι οι favelas του Ριο ντε Τζανέιρο, οι callampas της Χιλής, οι ranchitos της Βενεζουέλα, οι limonadas της Γουατεμάλα, οι «πόλεις των θαυμάτων» της Ουρουγουάη, τα «σπίτια των μαγισσών» της Αργεντινής και τόσες άλλες. Αυτά συνήθως θα τα συναντήσουμε στις παρυφές των πόλεων, σε απόκρημνες πλαγιές ή σε όχθες ποταμών, κοντά σε διυλιστήρια ή σε χημικά εργοστάσια, στα όρια αυτοκινητοδρόμων και σιδηροδρόμων και πιο σπάνια μέσα στις ίδιες τις πόλεις. Αποτελούνται από πρόχειρες κατασκευές χωρίς αποχετευτικό και υδροδοτικό σύστημα, χωρίς ηλεκτρισμό ή καθαρό νερό. Το μέγιστο των ορόφων φτάνει τους τρεις (αν και σπάνια), με την πυκνότητα του πληθυσμού να είναι μεγαλύτερη από οπουδήποτε αλλού και ο ζωτικός χώρος να συρρικνώνεται στο ελάχιστο. Τα όρια των παραγκουπόλεων πολλές φορές χαράσσονται, είτε από προϋπάρχουσες υποδομές των πόλεων (π.χ. σιδηροδρομικές γραμμές) είτε με νέες υλικές περιφράξεις όπου σε ορισμένες περιπτώσεις οι δημοτικές/ κρατικές αρχές επιλέγουν να ανορθώσουν (βλέπε το παράδειγμα του Ρίο όπου λόγω των ολυμπιακών αγώνων του 2012 το κράτος σηκώνει τείχους σε 14 faveles). Σε οποιαδήποτε περίπτωση η επιλογή είναι ξεκάθαρη: η γκετοποίηση των περιοχών αυτών. Ο χωρικός και συμβολικός αποκλεισμός τους από το υπόλοιπο κομμάτι της πόλης. Η καταστολή παίρνει λοιπόν σάρκα και οστά μέσα από την πολεοδομία κάνοντας έτσι δυνατό τον έλεγχο και τη διαχείριση αυτών των πληθυσμών προκρίνοντας , και με αυτόν τον τρόπο, την εγκαθίδρυση μιας ολοκληρωτικής κοινωνίας.

Μέσα όμως από αυτές τις σκοτεινές πλευρές των πόλεων, εκεί όπου τα έργα του Ντίκενς αναβιώνουν ξανά ακόμα πιο σκληρά και ανελέητα, αναδύονται αντιστάσεις οι οποίες κάποιες φορές μετατρέπονται σε αυθόρμητες εξεγέρσεις, ενώ άλλες φορές οργανώνονται αρνούμενες μαζικά τις κατεδαφίσεις ή και διεκδικώντας γη όπου θα μπορέσουν να στεγάσουν τους εαυτούς τους και τις ανάγκες τους στηριζόμενες στις δικές τους δυναμικές και δυνατότητες μέσω συλλογικών διαδικασιών.[3] 

Το 2014 και το 2016 θα φιλοξενηθούν στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου και οι ολυμπιακοί αγώνες. Οι ολυμπιακοί αγώνες συμπυκνώνουν σε μικρό χρονικό διάστημα, εκτός από τις διάφορες ντοπαρισμένες εθνικές υπερηφάνειες και ενότητες ανά τον κόσμο, όλες τις εφαρμοσμένες (αλλά και σε πειραματικό στάδιο) αξίες του λευκού και του μαύρου καπιταλισμού. Εντατική εκμετάλλευση των “εργατών της ολυμπιάδας”, εργατικά ατυχήματα, δοκιμές των νέων μορφών ντόπας, μίζα και επένδυση, θέαμα, διαφήμιση, έλεγχος και καταστολή αλλά και νέοι ορίζοντες στις “business as usual” των αφεντικών. Όποια μορφή και αν παίρνουν αυτές οι μπίζνες, σε όλο το φάσμα της οικονομίας και της παραοικονομίας. Στο Ρίο τα αφεντικά έχουν και την “τύχη” να προηγείται η προετοιμασία και η διεξαγωγή του Μουντιάλ πριν από αυτή των ολυμπιακών αγώνων, κάτι που τους δίνει επιπλέον χρόνο για σχέδια.