(παρά μονάχα θάλασσα και αφεντικά στο πιάτο)
Μια μικρή εξιστόρηση της σημασίας που έχει η Δ.Ε.Θ. για την εξουσία.
Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1925 και άνοιξε τις πύλες της έναν χρόνο αργότερα. Ο εμπνευστής της, Ν.Γερμανός, οραματιστής της ελεύθερης αγοράς, ήθελε να τραβήξει την προσοχή του ξένου Κεφαλαίου στην Ελλάδα που τον καιρό εκείνο είχε μόλις βγει από αλλεπάλληλους επεκτατικούς πολέμους και πλήρωνε το τίμημα της αποτυχημένης Μικρασιατικής Εκστρατείας του Βενιζέλου.
Όπως είναι φυσικό, μια οικονομία κατεστραμμένη όπως η μεταπολεμική Ελλάδα, αποτέλεσε πόλο έλξης για το κεφάλαιο (ντόπιο και ξένο) που βρήκε ανοιχτές τις αγκάλες της τοπικής εξουσίας, ούτως ώστε να λεηλατήσει φυσικούς πόρους και εργατικό δυναμικό. Αυτό που αποτέλεσε η Δ.Ε.Θ την δεδομένη χρονική στιγμή και για δεκαετίες αργότερα, ήταν ένα μεγάλο παζάρι του καπιταλισμού, ώστε να μοστράρει τα νέα του προϊόντα, αλλά και μια ευκαιρία για τους κεφαλαιοκράτες να συνευρεθούν και να υπογράψουν συμφωνίες εκατομμυρίων. Κάθε εμπορική καινοτομία, κάθε νέα εφεύρεση της αγοράς προβαλλόταν σε πρώτη θέα στην Δ.Ε.Θ. ως «άλλο ένα επίτευγμα της επιστήμης» που θα έκανε τη ζωή των ανθρώπων «ευκολότερη και πιο ευχάριστη», όπως το πρώτο τρακτέρ και η πρώτη εκπομπή τηλεοπτικού σήματος, και βέβαια, την τσέπη των αφεντικών να ξεχειλίζει από δολάρια, λίρες φράγκα και δραχμές. Όσο για τους εργαζόμενους σε αυτήν; Ίσως να ήταν σκόπιμο να γραφτεί ένας κατάλογος με όλα τα «εργατικά ατυχήματα» που έχουν συμβεί από το 1926 έως σήμερα τις 15 αυτές ημέρες της Έκθεσης, αλλά λόγω έλλειψης χώρου δεν θα το αποτολμήσουμε.
Πολιτικά, τώρα, η Έκθεση έχει σταθεί δίκοπο μαχαίρι στα χέρια της εξουσίας. Η δημιουργία της και μόνο είχε δώσει τεράστιο πολιτικό κύρος στον «εθνάρχη» Βενιζέλο, αφού θεωρούνταν ως ένα γεγονός που έβαζε την Ελλάδα και κυρίως την ήδη εμπορική μεγαλούπολη Θεσσαλονίκη ακόμη βαθύτερα στον εμπορικό καπιταλιστικό χάρτη. Ο Βενιζέλος μάλιστα ήταν αυτός που καθιέρωσε και τον θεσμό της ετήσιας ομιλίας του Πρωθυπουργού στην Δ.Ε.Θ., μετά Βαΐων και κλάδων, με αφετηρία το 1928 . Ένας άλλος «εθνάρχης», ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, χρησιμοποίησε την πρώτη εκπομπή τηλεοπτικού σήματος για το πολιτικό του όφελος το 1960, με το περίφημο διάγγελμά του προς τον λαό της Β. Ελλάδος, μερικά μόλις λεπτά μετά την (υποτυπώδη έστω) ύπαρξη ελληνικής τηλεόρασης, κάνοντας έτσι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρο το για ποιον δούλευε εν τέλει αυτή η εμπορική και βιομηχανική πρόοδος που ευαγγελιζόταν με την Δ.Ε.Θ. Δεκατέσσερα χρόνια μετά θα επέστρεφε ως εθνοσωτήρας την ημέρα των εγκαινίων της Δ.Ε.Θ. από την «εξορία» που ο ίδιος είχε θέσει τον εαυτό του στα σαλόνια της Ευρώπης, με ένα νέο «διάγγελμα».
Άλλα παιχνίδια της εξουσίας με γήπεδο την Δ.Ε.Θ. ήταν οι πολιτικές ομιλίες του «Σοσιαλιστή» Α. Παπανδρέου το 1985, αλλά και του γιου του, του πολυαγαπημένου μας Γιωργάκη 14 χρόνια μετά, απ’ όπου και διαβεβαίωνε άπαντες πως «λεφτά υπάρχουν», ξεχνώντας βέβαια να αναφέρει, για ποιους, από ποιους και σε ποιους. Τόσο γι’ αυτόν, όσο και για τον προκάτοχό του Κωστάκη, η ομιλίες τους στην Δ.Ε.Θ. δεν θα είναι ιδιαίτερα επικερδείς, αφού ο μεν Παπανδρέου διαψεύστηκε για τους πολιτικαντισμούς του από την ημέρα που ανέλαβε την Πρωθυπουργία, ο δε Καραμανλής είδε την δημοτικότητά του να εξατμίζεται μέσω των λάθος χειρισμών του στην συγκεκριμένη ομιλία. Βλέπουμε λοιπόν πως για την εξουσία του κεφαλαίου η Δ.Ε.Θ. είναι ένα εξαιρετικό πανηγύρι γνωριμιών κι συναλλαγών, ενώ για την εκάστοτε πολιτική σκηνή είναι κυρίως ένας στίβος εξουσιαστικής διαμάχης.
Ενώ η μπίζνα πάει σύννεφο και δουλειές εκατομμυρίων βρίσκουν αφετηρία στην Δ.Ε.Θ., η πολιτική ηγεσία την χρησιμοποιεί για να βγάλει τα συμπεράσματά της, να επαναπροσδιορίσει την εικόνα της και να βγει κερδισμένη από το σούσουρο.όχι πάντα με την ίδια επιτυχία βέβαια.
Δ.Ε.Θ. και ριζοσπαστικό κίνημα
Είδαμε λοιπόν τη σημασία που έχει η Δ.Ε.Θ. για την πολιτική και την οικονομική εξουσία, ας εξετάσουμε τώρα την αντίπαλη πλευρά. Πως έχει διαχειριστεί το ριζοσπαστικό κίνημα όλα αυτά τα χρόνια την ύπαρξη της και τι έχει ή δεν έχει καταφέρει.
Σίγουρα κανένας ριζοσπάστης (αναρχικός, αντιεξουσιαστής, κομμουνιστής) δεν μπορεί να ξεχάσει τα εγκαίνια της Δ.Ε.Θ. το 1967, μερικούς μόλις μήνες μετά το πραξικόπημα, όταν μια ομάδα αντιστασιακών, που κατάφερε να μην γίνει αντιληπτή από τους μπάτσους κατά ην διάρκεια της τελετής, έκοψε την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και η αίθουσα βυθίστηκε στο σκοτάδι.
Η πράξη αυτή του άμεσου σαμποτάζ έχει μείνει χαραγμένη στην μνήμη του ριζοσπαστικού κινήματος γιατί αποτελεί μια από τις πιο δυναμικές πράξεις αντίστασης με το υπάρχον, στα πλαίσια της Δ.Ε.Θ. Οι σαμποτέρ στόχευαν όχι μόνο τους χουντικούς αντιπροσώπους, αλλά πολύ περισσότερο στην σχέση πολιτικής εκμετάλλευσης του πανηγυριού αυτού που ήθελε να κληρονομήσει η δικτατορία από τους προγόνους της, προς όφελός της. Ήθελαν να καταδείξουν ότι δεν υπήρχε περίπτωση το καθεστώς να αποκομίσει μια περίοδο κοινωνικής συναίνεσης μέσω της αυτοπροβολής του στην Δ.Ε.Θ.
Η αλήθεια είναι ότι η μέρα των εγκαινίων της Δ.Ε.Θ. έχει πλέον πάρει τον χαρακτήρα της επετειακής μάζωξης όλων των πολιτικών φορέων σε μια διαμαρτυρία που σπάνια ξεφεύγει από την κλίμακα της ειρηνικής πορείας. Μπορεί στο παρελθόν κάποια δυναμικά κομμάτια του ριζοσπαστικού κινήματος να έχουν έρθει σε σύγκρουση με τις δυνάμεις καταστολής την ώρα της πορείας αλλά σπάνια αυτό έχει οδηγήσει σε κάτι βαθύτερο το οποίο να είναι ικανό να διαταράξει τις κοινωνικές σχέσεις. Παρ’ όλα αυτά και με τις τελευταίες κοινωνικές αναταραχές, η φετινή Δ.Ε.Θ. αποτέλεσε για αρκετό κόσμο ένα έδαφος ριζοσπαστικοποίησης. Κομμάτια της κοινωνίας με συντηρητικά χαρακτηριστικά, όπως οι ταξιτζήδες, κατέβηκαν στον δρόμο με συγκρουσιακές διαθέσεις, όπου και ζυμώθηκαν με κάποια εξεγερσιακά κομμάτια της πορείας στην πράξη. Επιπλέον, τα μεγαλόπνοα σχέδια των αγανακτισμένων για αποκλεισμό της Δ.Ε.Θ. μπορεί να εξανεμιστήκαν επί του πρακτέου από την έλλειψη κόσμου και την καταστολή, όμως έδωσαν ενδείξεις πως υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι σκέφτηκαν με χαρακτηριστικά ανταγωνιστικά προς τους φορείς της εξουσίας.
Φυσικά, δεν έλειψαν και τα κομμάτια εκείνα του κόσμου που ξεπέρασαν κάθε όριο συντήρησης ως προς τις κινήσεις τους, όπως αυτά των φοιτητικών συλλόγων και διάφορων αριστερών οργανώσεων με ιδιαίτερα επαναστατικό λόγο, αλλά δυστυχώς με πολύ φτωχικές διαθέσεις ως προς την δράση. Και είναι άξιο να απορεί κανείς πως ένα εν δυνάμει ριζοσπαστικό κομμάτι, αυτό της φοιτητικής νεολαίας, το οποίο μάλιστα αυτόν τον καιρό είναι κι στο στόχαστρο πολιτικών παιχνιδιών, σέρνεται τόσο εύκολα στον δρόμο της συντήρησης επί του πρακτέου.
Η στρατηγική καταστολής και η σημασία της
Την ημέρα των εγκαινίων της Δ.Ε.Θ. η πόλη μοιάζει να περιέρχεται σε ένα άτυπο καθεστώς πολιορκίας. Μπάτσοι καταφθάνουν, από την πρωτεύουσα κυρίως, πολλαπλασιάζοντας έτσι τις δυνάμεις καταστολής στην πόλη, ενώ τα ειδικά κλιμάκια όλων των υπηρεσιών πάνε κι έρχονται ανάλογα με την αποστολή τους. Η Δ.Ε.Θ. περικυκλώνεται από τους φρουρούς σαν άλλες Βερσαλλίες που ετοιμάζονται να δεχτούν την επίθεση του λαού ενώ τα καθεστωτικά ΜΜΕ δημιουργούν μέρες πριν το γνωστό κλίμα τρομοϋστερίας. Το μήνυμα είναι σαφές: καθίστε φρόνιμοι σπίτι σας, διαφορετικά θα βρεθείτε αντιμέτωποι με τον νόμο. Μπατσοπερίπολοι κάνουν προληπτικές προσαγωγές και μπουκάρουν σε σπίτια ατόμων χωρίς δικαιολογία. Ακόμη και η ίδια η μορφολογία της Δ.Ε.Θ., ενός χώρου περιφραγμένου και αυστηρά φυλασσόμενου, έρχεται για να ολοκληρώσει την όλη εικόνα.
Η Διεθνής Έκθεση αποτελεί ένα φρούριο του κεφαλαίου και της εξουσίας και πρέπει να περιφρουρηθεί με κάθε μέσο. Και επειδή για αυτό το φρούριο οι 15 αυτές μέρες είναι ημέρες έκτακτης ανάγκης, το άτυπο στρατιωτικοδημοκρατικό καθεστώς νομιμοποιείται. Αλλά νομιμοποιείται σε όλες του τις εκφάνσεις. Έτσι από την καθημερινότητα του μπάτσου στην γωνία περνάμε στην εικόνα του μπάτσου κάτω από το σπίτι, πίσω από την κουρτίνα, κάτω από το γραφείο, δίπλα στο κομοδίνο… Τις ημέρες αυτές όλοι είναι ύποπτοι και εν δυνάμει τρομοκράτες.
Το θέμα είναι για πόσο καιρό ακόμη η εξουσία θα παίζει το παιχνίδι της «οχυρωμένης πόλης» μόνο τις 15 αυτές μέρες. Πότε θα δούμε την αστυνομοκρατία να μετατρέπεται σε δημοκρατική στρατοκρατία και με επίσημο βούλευμα. Σίγουρα η αρχή θα γίνει όταν κάποιοι από τους φόβους τους, που τους οδηγούν σε αυτήν την κατάσταση, θα αρχίσουν να γίνονται πραγματικότητα. Όταν το μαστίγιο θα βρει κόκκαλο και η τσακισμένη πλάτη θα ανασηκωθεί, να είμαστε σίγουροι και έτοιμοι για την ανταλλαγή του μαστιγίου με τη διόπτρα του πυροβόλου. Γιατί αυτή η ανταλλαγή θα γίνει με την ίδια ευκολία που το καρότο που κρεμόταν στην μπροστινή πλευρά εξαφανίστηκε.
Το θέμα είναι: εμείς ακόμη θα σκύβουμε το κεφάλι;