Auschwitz
Τον Ιούνιο του 1940 κοντά στην κωμόπολη Όσβιετσιμ της Πολωνίας, χτίστηκε ένα από μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης-εξόντωσης της ναζιστικής γερμανίας, κατόπιν εντολής του Χάινριχ Χίμλερ, δηλαδή ενός απ’ τους γνωστότερους εθνικοσοσιαλιστές πολιτικούς-δολοφόνους της Γερμανίας. Αποτελούνταν από τρία κύρια στρατόπεδα : το Άουσβιτς Ι που ήταν το κυρίως στρατόπεδο συγκέντρωσης και το διοικητικό κέντρο όλου του στρατοπέδου, το Άουσβιτς ΙΙ (ή Μπίρκεναου) που ήταν αποκλειστικά μέρος εξόντωσης και το Άουσβιτς ΙΙΙ (ή Μόνοβιτς) που ήταν το στρατόπεδο εργασίας. Εκτός από τα κύρια, διέθετε ακόμα τριανταεννιά δευτερεύοντα στρατόπεδα και η συνολική του έκταση έφτασε τα 40 km². Το Άουσβιτς λειτούργησε για πέντε ολόκληρα χρόνια υπό τη διαχείριση των SS, ως μία εφιαλτική φυλακή αποτρόπαιων μαζικών εκτελέσεων και απάνθρωπων βασανιστηρίων.
Όλη αυτή η καταστροφή ήταν μέρος ενός εξωφρενικού ναζιστικού σχεδίου που ξεκίνησε να υλοποιείται μετά την άνοδο του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία το 1933 και συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Ο όρος Ναζιστική Γερμανία ή Τρίτο Ράιχ , (επίσημο όνομα: Γερμανική Αυτοκρατορία) αναφέρεται στην περίοδο εκέινη της εξουσίας του Χίτλερ και του ναζιστικού κόμματος από το 1933 ως το 1945. Η ιδεολογία του Χίτλερ ήταν αλληλένδετη με την “ευγονική”, ένα γερμανικό κίνημα που στηρίζεται στο έργο «Άδεια Καταστροφής της Ζωής που Δεν Αξίζει να Ζει». Η “γερμανική εταιρία ευγονικής” που ιδρύθηκε από τον Άλφρεντ Πλετς το 1904, υποστήριζε πως “οι άχρηστοι άνθρωποι πρέπει να πεθάνουν”, γιατί είναι “υποδεέστεροι από τα ζώα” και “άχρηστο σώμα στην κοινωνία” και ζητούσε τη νομιμοποίηση του θανάτου τους, της εξόντωσής τους.
Ο χίτλερ θεώρησε πως οι εβραίοι πρέπει να αφανιστούν από τη Γερμανία γιατί εμπόδιζαν την άνοδο και την εξέλιξή της, καθώς επίσης και από όλα τα κατεχόμενα εδάφη και πως αυτό μπορούσε να επιτευχθεί με “μαζική εξόντωση”. Εκτός αυτού πέραν της “άρειας φυλής”, η ναζιστική θεωρία υποστηρίζει πως εκτός απ’ τους υπόλοιπους κατώτερους λαούς, υπάρχει και η κατηγορία των ανθρώπων “που δεν θα έπρεπε να υπάρχουν”, στην οποία άνηκαν όχι μόνο οι εβραίοι, αλλά και οι αθίγγανοι, οι κομμουνιστές και οι πολιτικά ακτιβιστές, οι διανοητές, οι ομοφυλόφιλοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες και κληρονομικές ασθένειες, οι ψυχικά ασθενείς, οι εγκληματίες και αυτοί που είχαν χαρακτηριστεί ¨εχθροί του κράτους”, τα μέλη διαφορετικών θρησκευτικών ομάδων και διαφορετικού χρώματος και γενικότερα όσοι φυσικά δεν άνηκαν στην “άρεια φυλή”, την “ανώτερη” φυλή που ήθελε να εδραιώσει και ο Χίτλερ.
Λίγο καιρό αφότου ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία ξεκίνησε ο σταδιακά αυξανόμενος πόλεμος ενάντια στους εβραίους με πρώτο χτύπημα ένα μονοήμερο μποϋκοτάζ των εβραικών επιχειρήσεων (1/4/1933)υπό την καθοδήγηση του Γιούλιους Στράιχερ και των Ταγμάτων εφόδου, και εν συνεχεία ψήφιση μιας σειράς ρατσιστικών νόμων όπως το “Νόμο για την Αποκατάσταση του Επαγγελματικού Δημόσιου Τομέα” (7/4/1933) όπου όλοι οι εβραίοι υπάλληλοι του δημόσιου τομέα απολύθηκαν αμέσως και τους “Νόμους της Νυρεμβέργης” (1935) όπου απαγορεύτηκε στους εβραίους να παντρεύονται μη εβραίους και αφαιρέθηκε απ’ όλους η γερμανική υπηκοότητα και τα βασικά πολιτικά τους δικαιώματα. Όπως το δικαίωμα της ψήφου. Ο επίσημος τίτλος που τους αποδόθηκε έπειτα από αυτά, ήταν “υποκείμενα του κράτους”. Το 1936 απαγορεύτηκε στους εβραίους να ασκούν οποιοδήποτε εξειδικευμένο επάγγελμα και το 1938 απαγορέυτηκε στα παιδιά των εβραίων να πηγαίνουν σε κανονικά σχολεία. Η πολιτική της “Αρειοποίησης” που ξεκίνησε να εφαρμόζεται το 1937 είχε ως αποτέλεσμα μέσα σε δύο χρόνια να καταρρεύσουν οικονομικά ή να πουληθούν στη ναζιστική κυβέρνηση όλες οι εβραικές εταιρίες. Το 1942 στη διάσκεψη της Βάνζεε, οι ναζί αποφάσισαν πως η “τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος” (die Endlösung der Judenfrage) όπως ονομάστηκε, προέβλεπε τη δολοφονία του 64% των Εβραίων της Ευρώπης. Ποσοστό που ισοδυναμεί με το 35% του πληθυσμού των εβραίων παγκοσμίως.
Στο άουσβιτς εκτοπίστηκαν περισσότεροι από 1.300.000 άνθρωποι εκ των οποίων τουλάχιστον 1.100.00 έχασαν τη ζωή τους. Κάποιες άλλες εκτιμήσεις στηρίζουν πως μόνο στο άουσβιτς ΙΙ (Μπίρκεναου) οι άνθρωποι που εξοντώθηκαν ήταν περίπου 1.500.000. Κατά την οικοδόμηση αυτού του δεύτερου στρατοπέδου εξόντωσης που απείχε περίπου 1.200 μέτρα από το πρώτο, οι ναζί ανάγκασαν τους κατοίκους του κοντινού χωριού Μπρζενζίνκα να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ώστε εν συνεχεία να βάλουν τους κρατούμενους των στρατοπέδων να τα χρησιμοποιήσουν ως οικοδομικά υλικά. Το άουσβιτς περιβαλλόταν και διαχωριζόταν με ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα και αρχικά δημιουργήθηκε για να γίνει στρατόπεδο εργασίας των αιχμαλώτων πολέμου και των φυλακισμένων από τους SS κάτι που άλλαξε πολύ σύντομα, μετατρέποντας το μέρος αποκλειστικά σε στρατόπεδο εξόντωσης.
Η περιοχή των στρατοπέδων ήταν εύκολα προσβάσιμη με το σιδηρόδρομο, κατά συνέπεια οι περισσότεροι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν εκεί με τραίνα, στοιβαγμένοι για μέρες σε βαγόνια ζώων μέχρι τον τελικό προορισμό. Κατά την άφιξή τους γινόταν διαλογή για το ποιοι είναι κατάλληλοι να εργαστούν και όσοι δεν ήταν τους εκτελούσαν, αλλά και αυτή η διαδικασία δε γινόταν πάντα. Συχνά στέλνονταν για εκτέλεση αμέσως μόλις έφταναν. Οι ναζί αρχικά δολοφονούσαν μαζικά τους κρατούμενους και έπειτα τους πυροβολούσαν αφού τους έβαζαν να στέκονται σε ευθεία γραμμή. Όταν η διαδικασία τους φάνηκε πολυδάπανη και χρονοβόρα δοκίμασαν τη χρήση δυναμίτη που ως αποτέλεσμα είχε τον ακρωτηριασμό των ανθρώπων και όχι το θάνατό τους. Έτσι, τον Οκτώβρη του 1941, δοκίμασαν να διοχετεύσουν τα καυσαέρια ενός στρατιωτικού οχήματος μέσα σε φορτηγά, μετατρέποντάς τα σε κινητούς θαλάμους αερίων (gaswagen) και σκοτώνοντας τους επιβαίνοντες κρατούμενους. Η εξέλιξη αυτού του τρόπου εξόντωσης ήταν η κατασκευή των θαλάμων αερίων.
Η εξόντωση στους θαλάμους γινόταν αρχικά με μονοξείδιο του άνθρακα που γρήγορα αντικαταστάθηκε από το δηλητηριώδες χημικό αέριο “zyklon b” (δηλαδή “κυκλώνας β”) το οποίο αρχικά χρησιμοποιούνταν ως εντομοκτόνο αλλά όταν ερχόταν σε επαφή με τον ατμοσφαιρικό αέρα απελευθέρωνε υδροκυάνιο. Ο λόγος της αντικατάστασης του μονοξειδίου του άνθρακα με αυτό ήταν εξαιτίας της βραδύτητάς του πρώτου να επιφέρει το θάνατο. Για να πείσουν τους κρατούμενους να μπουν στους θαλάμους χωρίς να πανικοβληθούν και χωρίς να προβάλλουν αντίσταση, χρησιμοποιούσαν την ψευδή δικαιολογία ότι τους πάνε για ντους. Έπειτα, αφού γέμιζαν το θάλαμο με κρατούμενους, σφράγιζαν τις πόρτες (που έκλειναν αεροστεγώς) και διοχέτευαν το αέριο μέσω αεραγωγών. Όσοι στέκονταν κοντά στους αεραγωγούς πέθαιναν αμέσως, αλλά και απ’ τους υπόλοιπους, μέσα στα επόμενα είκοσι λεπτά από τη ρίψη του αερίου δεν επιβίωνε κανείς. Άλλοι τρόποι εξόντωσης ήταν ο απαγχονισμός, τα βασανιστήρια για ιατρικά πειράματα, η θανατηφόρα ένεση καθώς επίσης και ο θάνατος που επερχόταν από ασθένειες και ασιτία.
Επίσης υπήρχαν άνθρωποι που δεν κατάφερναν να επιβιώσουν από την εξαντλητική εργασία που τους επέβαλλαν,καθώς η εκμετάλλευση των κρατουμένων με την καταναγκαστική εργασία παράλληλα με την κακοποίησή τους ώστε να πιέζονται για καλύτερη απόδοση, απέφερε κέρδη στα SS και σε γερμανικές επιχειρήσεις. Μία εταιρεία για την οποία εξαναγκάστηκαν να δουλεύουν σκληρά ήταν η IG Farben (“Κοινοπραξία Βιομηχανιών Βαφικών Υλών”) , παράγοντας συνθετική βενζίνη ή συνθετικά ελαστικά. Η εταιρία αυτή ήταν επίσης κάτοχος του copyright για το εντομοκτόνο “zyklon b” που χρησιμοποιήθηκε στους θαλάμους αερίων. Για αυτή την εταιρία οι κρατούμενοι του άουσβιτς έχτισαν ένα βιομηχανικό συγκρότημα τέτοιων διαστάσεων, ώστε “κατανάλωνε για τη λειτουργία του περίπου όση ηλεκτρική ενέργεια χρειαζόταν η πόλη του Βερολίνου.” Το συγκρότημα πήρε το όνομα Buna, του συνθετικού καουτσούκ που κατασκευαζόταν σ’ αυτό. Περισσότεροι από 25.000 κρατούμενοι πέθαναν κατά τη διάρκεια κατασκευής του, ενώ κατά τη λειτουργία του απασχολούσε περίπου 85.000 κρατούμενους. Η κοινοπραξία αυτή, μέλη της οποίας ήταν εταιρίες όπως η Bayer και η krupp, διαλύθηκε μετά το τέλος του πολέμου,λόγω της συνεργασίας της με το ναζιστικό καθεστώς. Άλλη εταιρία που επωφελήθηκε και είχε τις εγκαταστάσεις της κοντά στα στρατόπεδα ήταν η krupp, που κατασκεύαζε τραίνα, φορτηγά, μηχανές και όπλα. Η krupp χρησιμοποίησε περίπου 70.000 ανθρώπους σαν σκλάβους για να δουλεύουν προς όφελός της. Επίσης είναι η εταιρία που εκτός από πλυντήρια, τραίνα και μηχανές του καφέ, κατασκεύασε τους δολοφονικούς θαλάμους αερίων.
Η λίστα των εταιριών που συνεργάστηκαν με τους ναζί για να εκμεταλλευτούν με τη σειρά τους τους κρατούμενους των στρατοπέδων είναι μεγάλη. Κι όλες αυτές οι εταιρίες ευθύνονται εν τέλει για το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων καθώς και για το βασανισμό τους μέσω της σκληρής καταναγκαστικής εργασίας. Η εταιρία “J.A. Topf und s¨οhne” κατασκεύασε και συντηρούσε τους αποτεφρωτήρες των στρατοπέδων! Ένα άλλο παράδειγμα είναι η opel που κατασκεύασε τουλάχιστον το μισό αριθμό απ’ όλα τα φορτηγά καμιόνια του χίτλερ, δηλαδή του ναζιστικού στρατού, καθώς και κάποια από τ’ αεροπλάνα του. To ίδιο και η Ford που κατασκεύασε 100-120.000 φορτηγά των ναζι μόνο το 1942, με τον ιδρυτή της να είναι απ’ τους μεγαλύτερους οπαδούς του Χίτλερ και η volkswagen που χρησιμοποίησε περίπου 20.000 κρατούμενους ως εργατικό προσωπικό. H “daimler-chrysler” από την άλλη, εξανάγκαζε τοπικούς εργάτες μαζί και σοβιετικούς και γάλλους αιχμαλώτους πολέμου, να ζουν σε άθλιες συνθήκες και να δουλεύουν πολύ σκληρά για το συμφέρον της, με αποτέλεσμα κάποιοι απ’ τους σοβιετικούς εργάτες να προβούν σε αποχή από τη δουλεία και σε απεργία. Η αντίδραση της εν λόγω εταιρίας ήταν να τους στείλει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εξακολούθησε με την πολιτική αυτή στέλνοντας εργάτες στα στρατόπεδα και απασχολώντας παράλληλα χιλιάδες εκ των κρατουμένων στα εργοστάσιά της.
Ο Ρούντολφ Φραντς Φέρντιναντ Ες, διοικητής του άουσβιτς και υπεύθυνος για τη χρήση του “zyklon b” ως την πιο “αποτελεσματική και οικονομική” μέθοδο εξόντωσης, παραδέχτηκε πως οι εταιρίες προσέγγιζαν μόνες τους τις διοικήσεις των στρατοπέδων προκειμένου να έχουν δωρεάν εργατικά χέρια. Ο Ες ήταν από τους μεγαλύτερους παράγοντες που συντέλεσαν στο να γίνει το άουσβιτς το γνωστότερο και χειρότερο στρατόπεδο συγκέντρωσης της ναζιστικής γερμανίας. Έχτισε θαλάμους 10 φορές μεγαλύτερους απ’ τους μέχρι τότε υπάρχοντες ώστε να χωρούν 2.000 άτομα αντί για 200 και τελειοποίησε τεχνικές εξόντωσης επεκτείνοντας παράλληλα το στρατόπεδο.
Στη δίκη του μετά από χρόνια η απάθειά του ήταν αξιοσημείωτη και όταν κατηγορήθηκε για τη δολοφονία τρεισήμιση εκατομμυρίων ανθρώπων απάντησε: “Όχι, ήταν μόνο δυόμισι εκατομμύρια. Οι υπόλοιποι πέθαναν από αρρώστιες και ασιτία.”
Ένας ακόμη “κάτοικος” του Άουσβιτς που οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους στο θάνατο διά βασανισμού ήταν ο στρατιωτικός γιατρός Γιόζεφ Μένγκελε, γνωστός και ως “άγγελος του θανάτου” που έγινε γνωστός για τα σαδιστικά του πειράματα και τις απάνθρωπες πράξεις του στα σώματα των κρατουμένων. Ένας από τους στόχους του Μένγκελε ήταν να καταφέρει να παράξει “φυλετικά αγνά” μωρά κι ένας άλλος να διερευνήσει τις αντοχές του ανθρώπινου σώματος στον πόνο, την πίεση, τη θερμοκρασία κ.ά. Για να μπορέσει να κάνει νεκροψία στα θύματά του και να επιβεβαιώσει τα πειράματά του, τα σκότωνε με ενέσεις φαινόλης.Επίσης, ο ίδιος ήταν και ο υπεύθυνος της διαλογής των νεοαφιχθέντων κρατουμένων για το ποιοι ήταν ικανοί να δουλέψουν ή αλλιώς να θανατωθούν άμεσα. Ένας άλλος “γιατρός” και καθηγητής, ο Δρ Κλάουμπεργκ εφάρμοζε πειράματα στειρώσεων στις γυναίκες του στρατοπέδου (είχε δοκιμαστεί στείρωση μέχρι και με τη χρήση ακτίνων χ).
Θύματα του Ολοκαυτώματος υπήρξαν πάνω από 6.000.000 άνθρωποι. Κάποιες εκτιμήσεις φτάνουν τα 11.000.000. “Με τον όρο Ολοκαύτωμα περιγράφεται ο συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία με την υποκίνηση του κράτους διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από την Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες τους.” Το ολοκαύτωμα εξαπλώθηκε σ’ όλα τα κατεχόμενα εδάφη των ναζί, περιοχές που σήμερα αποτελούν 35 ευρωπαϊκές χώρες. Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη μέχρι το 1939 ζούσαν περισσότεροι από 7 εκατομμύρια εβραίοι. Εκεί δολοφονήθηκαν 5 εκατομμύρια εκ των οποίων 3 εκατομμύρια στην Πολωνία. Η ποινή που επέβαλλαν οι Γερμανοί σ΄όσους έκρυβαν Εβραίους ήταν θάνατος, παρόλα αυτά υπήρξαν Πολωνοί που έσωσαν ζωές διακινδυνεύοντας τη δική τους και των οικογενειών τους. Δε γινόντουσαν εξαιρέσεις στις δολοφονίες ούτε διακρίσεις στα βασανιστήρια. Εκατοντάδες χιλιάδες ψυχικά ασθενείς και ανάπηροι εξοντώθηκαν με την αιτιολόγηση των ναζί πως “είναι βάρος στην κοινωνία”και προσβολή στο ιδεώδες της “αρίας φυλής”, γύρω στα 400.000 άτομα στειρώθηκαν υποχρεωτικά επειδή έπασχαν από ψυχικές ασθένειες ή αναπηρίες που πιστεύονταν πως είναι κληρονομικές, και περίπου 200.000 άνθρωποι θανατώθηκαν από το πρόγραμμα Ευθανασίας Τ-4.
Από τους φυλακισμένους του Άουσβιτς, περίπου 700 προσπάθησαν ν’ αποδράσουν και περίπου 300 τα κατάφεραν. Μία γνωστή μαζική απόδραση έγινε στις 7 Οκτωβρίου 1944. Oι κρατούμενοι του Ειδικού αποσπάσματος που ήταν απομονωμένοι από τους υπόλοιπους επαναστάτησαν και γυναίκες κρατούμενες μετέφεραν κρυφά εκρηκτικά από βιομηχανικές εγκαταστάσεις του στρατοπέδου με τα οποία κατάφεραν να αντινάξουν τμήμα του κρεματορίου 4 και να επιχειρήσουν να φύγουν. Η μαζική διαφυγή των 250 κρατουμένων είχε άδοξο τέλος γιατί συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Δύο κρατούμενοι που είχαν καταφέρει να δραπετεύσουν από το στρατόπεδο (ο Ρούντολφ Βρμπα και ο Άλφρεντ Βέτσλερ) παρέδωσαν στους συμμάχους το 1944 χάρτες με λεπτομέρειες και ακριβείς πληροφορίες για τα στρατόπεδα του Άουσβιτς και ο Βίτολντ Πιλέτσκι που ήταν ο μοναδικός άνθρωπος που φυλακίστηκε εθελοντικά στο άουσβιτς, έστελνε συχνά κρυφές αναφορές απ’ το εσωτερικό.
Οι δολοφονίες των ναζιστών έπαψαν να συμβαίνουν μόνο όταν ήρθε το τέλος του πολέμου, που εισέβαλλαν οι Συμμαχικές δυνάμεις και τους ανάγκασαν να παραιτηθούν (Μάιος 1945). Οι γερμανοί τότε προσπάθησαν να καταστρέψουν ότι μπορούσαν από τα πεδία της φρίκης (πχ ανατινάζοντας θαλάμους αερίων) για να μην φανερωθούν οι πράξεις τους και ανάγκασαν τους κρατούμενους σε εξαντλητικές πορείες μέσα στο χιόνι ώστε να μεταφερθούν στους σιδηρόδρομους και από εκεί σε άλλα στρατόπεδα. Αυτές ονομάστηκαν “πορείες θανάτου” γιατί οι κρατούμενοι ήταν ήδη πολύ αδύναμοι και διένυαν αποστάσεις δεκάδων χιλιομέτρων με την ασιτία και το κρύο να θερίζουν. Όσοι μάλιστα καθυστερούσαν και δεν μπορούσαν να περπατήσουν γρήγορα, εκτελούνταν επιτόπου. Η μεγαλύτερη “πορεία θανάτου” έγινε τον Ιανουάριο του 1945. Εννέα μέρες πριν φτάσουν οι Σοβιετικοί στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, οι Ναζί ανάγκασαν 60.000 κρατούμενους να περπατήσουν εξήντα χιλιόμετρα (ως το Βόντισλαβ) για να τους στοιβάξουν στα τρένα. Περίπου 15.000 άνθρωποι πέθαναν καθ’ οδόν. Το Άουσβιτς Μόνοβιτς κατελήφθη το μεσημέρι της 27 Ιανουαρίου 1945 από το συνταγματάρχη Πάβελ Κουρότσκιν και την 60ή στρατιά.
Τα περισσότερα από τα στρατόπεδα που κατέλαβαν οι σοβιετικοί ήταν ήδη άδεια με τους κρατούμενους να έχουν μεταφερθεί ήδη με πορείες θανάτου απ’ τις οποίες γλίτωσαν μόνο κάποιες χιλιάδες άνθρωποι. ¨Όμως, σ’ ένα άλλο στρατόπεδο το Μπέργκεν-Μπέλζεν, που απελευθέρωσαν Αμερικάνοι και Βρετανοί στις 15 Απριλίου, βρέθηκαν 60.000 κρατούμενοι εκ των οποίων οι 10.000 πέθαναν λίγο καιρό μετά από την απελευθέρωση εξαιτίας του υποσιτισμού και των ασθενειών.
Οι “δίκες του άουσβιτς” έγιναν μέσα στη δεκαετία του ’60, αλλά από τους 8.000 που υπηρέτησαν στο Άουσβιτς μόνο οι 800 κατηγορήθηκαν και μόνο οι 40 απ’ αυτούς βρέθηκαν εν τέλει υπόλογοι ενώπιον του δικαστηρίου. Ο Ρούντολφ Ες συνελήφθη το 1946 από βρετανούς, παραδόθηκε στην Πολωνία, καταδικάστηκε σε θάνατο και στις 16 Απριλίου απαγχονίστηκε μπροστά απ’ το Άουσβιτς και την είσοδο της πρώην κατοικίας του.
Μπορεί να μη μάθουμε ποτέ τον ακριβή αριθμό των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος. Όμως θύματα των φασιστών υπάρχουν ακόμη, υπάρχουν κάθε μέρα. Αυτό είναι ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής του εθνικισμού και των εθνοκαθάρσεων και αυτά τα αποτελέσματα όταν δόθηκε εξουσία, όταν δόθηκε έδαφος να εδραιωθούν και να εξαπλωθούν. Αυτό το κείμενο είναι μικρό για να χωρέσει τη φρικαλεότητα εκείνης της περιόδου και ν’ αναλύσει όλα τα περιστατικά. Από τα πογκρόμ στους εβραίους και τις παγίδες στους κομμουνιστές με στημένες εκρήξεις μέχρι..το ολοκαύτωμα. Ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Μόνο που το έγκλημα δεν ήταν ένα. Μόνο που όταν μιλάμε για φασίστες δεν μιλάμε για ανθρώπους. Και η βόμβα πήρε καιρό να κατασκευαστεί, αλλά όταν έσκασε ήταν πια αργά. Κάποια λάθη δεν πρέπει να επαναλαμβάνονται.
