Οι εξεγέρσεις και οι απεργίες πείνας είχανε ξεκινήσει από το καλοκαίρι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Παγανής, στο νησί της Λέσβου. Μετά από το No Border Camp που πραγματοποιήθηκε μέσα στο καλοκαίρι, το ζήτημα των “κέντρων φιλοξενίας”, ανοίχτηκε αρκετά και κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών. Η στήριξη επίσης που είχαν οι κρατούμενοι μετανάστες από κομμάτι της τοπικής κοινωνίας ήταν ένα πολύ σημαντικό όπλο για τους αγώνες που έδιναν για την ελευθερία τους.
Το στρατόπεδο της παγανής, χωρητικότητας 200 ατόμων, έφτανε να “φιλοξενεί” μέχρι και 900 άτομα. Σε μία πτέρυγα των 200 ατόμων υπήρχε μόνο μία τουαλέτα, η οποία δε λειτουργούσε, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να είναι αναγκασμένοι να κοιμούνται σε στρώματα κυριολεκτικά μουλιασμένα από τα ούρα τους.
Μετά από τις καταγγελίες που γίνανε για τους βασανισμούς μεταναστών και για τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης που επικρατούσαν το ζήτημα έφτασε στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ οπού και διατάχθηκε η διερεύνηση του ζητήματος. Ρεπορτάζ για την Παγανή έκανε και το αγγλικό BBC, κάνοντας λόγο για το ελληνικό γκουαντάναμο. Η δημοσιότητα του ζητήματος πήρε τέτοια έκταση που θα καθιστούσε το πολιτικό κόστος, σε περίπτωση συνέχισης της λειτουργίας της Παγανής σε αυτές τις συνθήκες, αβάσταχτο για την όποια κυβέρνηση. Οι εικόνες για την κατάσταση που επικρατούσε εκεί μέσα έκαναν το γύρο του κόσμου. Βέβαια οι κρατούμενοι δεν περίμεναν κάτι τέτοιο για να κινηθούν.
Δε ν πιστεύουμε ότι η δημοσιότητα τους χάρισε την ελευθερία τους. Τίποτα δεν θα είχε προκύψει αν αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν εξεγερθεί τόσο δυναμικά και τόσο επίμονα. Οι ίδιοι πάλεψαν και κέρδισαν. Η μόνη δύναμη που μπορεί κανείς να έχει, σε τέτοιες συνθήκες, είναι το πάθος για την ελευθερία και το μίσος εναντίον όσων επιβάλλουν την αδικία τόσο συνειδητά. Εναντίον αυτών που σπέρνουν τον κόσμο με πολέμους και παίρνουν αποφάσεις για τις ζωές ανθρώπων χωρίς αυτούς, αυτών που δε διστάζουν να κυνηγήσουν, να φυλακίσουν και να βασανίσουν σώματα ενώ αισθάνονται πως παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες, αυτών που κάνουν τα στραβά μάτια στηρίζοντας και νομιμοποιώντας τέτοιες καταστάσεις, ασκώντας με αυτό τον τρόπο το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό βίας εναντίον όλων όσων βιώνουν ή και αντιλαμβάνονται την αδικία, αυτών που κρίνουν τους ανθρώπους με βάση το χρώμα του δέρματος και την καταγωγή τους. Το μόνο όπλο που μένει σε ανθρώπους που βρίσκονται σε τέτοιες καταστάσεις, απέναντι στη διάχυτη και κοινωνικά αφομοιωμένη βία της κυριαρχίας, είναι η βία.
Χρονικό γεγονότων που συνέβησαν τον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη.
1 Σεπτεμβρίου
47 ανήλικοι κρατούμενοι από τη Σομαλία, το Αφγανιστάν και την Παλαιστίνη, ξεκινάνε απεργία πείνας. “Δε θέλουμε τίποτα άλλο, πέρα από την ελευθερία μας. Ούτε φαγητό, ούτε φάρμακα. Είμαστε σε απεργία πείνας”. 4 από αυτούς πραγματοποιούν και απεργία δίψας. Ένας από αυτούς αναφέρει πως αν πιει κανείς από το νερό που τους δίνουνε δε θα θέλει να ξαναπιεί νερό ποτέ ξανά στη ζωή του. Η τελευταία ενημέρωση για τη συνέχιση της απεργίας έγινε 7 ημέρες μετά από την έναρξή της.
22 Σεπτεμβρίου
Πραγματοποιείται εξέγερση μετά από απεργία πείνας που είχε πραγματοποιηθεί με αίτημα τη μεταφορά των αρρώστων κρατουμένων σε νοσοκομείο, κάτι που δεν έγινε δεκτό. Οι κρατούμενοι ξηλώνουν κάγκελα και βάζουν φωτιά στον προαύλιο χώρο. Έξω από το στρατόπεδο πραγματοποιείται συγκέντρωση από αλληλέγγυους. Τις προηγούμενες μέρες είχαν κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο φωτογραφίες και βίντεο που φανέρωναν για άλλη μια φορά τις άθλιες συνθήκες των χώρων που κρατούνται αυτοί οι άνθρωποι.
24 Σεπτεμβρίου
Άλλη μία εξέγερση. Ενήλικοι και ανήλικοι κρατούμενοι βγαίνουν στον προαύλιο χώρο και ενώ αντιστέκονται στις προσπάθειες των μπάτσων να τους οδηγήσουν πίσω στα κελιά τους, εμποδίζουν την είσοδο στο φορτηγό το οποίο μεταφέρει τα τρόφιμά τους.
19 Οκτωβρίου
Νέα δυναμική εξέγερση. Διαμαρτύρονται για τη συνεχιζόμενη κράτησή τους και για την ασαφή διαδικασία που ακολουθείται για την χορήγηση της κάρτας άδειας παραμονής ενός μήνα, αφού αυτή χορηγείται σε κάποιους μετά από λίγες μέρες ενώ κάποιοι άλλοι κρατούνται μέχρι και μήνες. Επιπλέον οι άθλιες συνθήκες κράτησής τους στις φυλακές της Παγανής, τους έχει φτάσει στα όρια της ανέχειας τους. Εκείνες τις μέρες ο αριθμός των κρατουμένων πλησιάζει τους 900, ενώ μεγάλο μέρος αυτών είναι ανήλικα παιδιά.
Οι κρατούμενοι έβαλαν φωτιά σε τουλάχιστον 2 κελιά. η οποία ήταν αρκετά μεγάλη έτσι ώστε να αναγκάσει τις πυροσβεστικές δυνάμεις να επέμβουν. Δύο κρατούμενοι λιποθύμησαν ενώ τουλάχιστον άλλοι έξι χτυπήθηκαν άσχημα από τους ματατζήδες που έχουν εγκατασταθεί στο νησί και νοσηλεύθηκαν στο νοσοκομείο.
Αποτέλεσμα είναι η απελευθέρωση 300 κρατουμένων. Μέσα σε μια μόλις μέρα ξεπεράστηκαν, ως δια μαγείας, τα γραφειοκρατικά κολλήματα που παρουσιάζονταν για την απελευθέρωση τους.
22 Οκτωβρίου
Επισκέπτεται την Παγανή ο υφυπουργός προστασίας του πολίτη Σπύρος Βούγιας. «Συγγνώμη για το έλλειμμα ανθρωπιάς σε αυτή την αποθήκη ψυχών, όπου η κόλαση του Δάντη ωχριά μπροστά της», δήλωσε με υποκριτική δεινότητα, αφήνοντας προφανώς ασυγκίνητους τους κρατούμενους. Με την αποχώρησή του, διατάζεται η απελευθέρωση 150 κρατουμένων, προκαλώντας έντονη δυσαρέσκεια στους κρατούμενους καθώς υπάρχουν μεταξύ τους άτομα που κρατούνται για πολύ περισσότερο καιρό.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, όσοι κρατούμενοι υποβάλλουν αίτηση για πολιτικό άσυλο παραμένουν κρατούμενοι για πολύ περισσότερο καιρό, σε σχέση με αυτούς που δεν αιτούνται, λόγω γραφειοκρατικών κολλημάτων.
Οι κρατούμενοι βάζουν φωτιά σε στρώματα μέσα στο θάλαμο. Οι καπνοί έκαναν την ατμόσφαιρα αποπνικτική στο διπλανό θάλαμο και οι κρατούμενοι ζητούσαν να τους ανοίξουν για να βγουν στον προαύλιο χώρο. Οι μπάτσοι καθυστερούσαν επιδεικτικά να τους ανοίξουν, πράγμα που συνέβη μόνο όταν η κατάσταση είχε αρχίσει να γίνεται επικίνδυνη για τις ζωές των κρατουμένων. Τότε άρχισαν να χτυπούν όλους όσους βγαίνανε από το θάλαμο έναν έναν και στο τέλος, τέσσερις από τους μπάτσους, έπιασαν ένα 17χρονο και τον χτυπούσαν για μισή ώρα. Το παιδί λιποθύμησε και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με σοβαρές κακώσεις στο κεφάλι, την πλάτη, τη μέση και τα χέρια.
Το όνομα του παιδιού είναι Μοχάμεντ Χουσεΐν Χαντάρ. Καταγγέλλει το περιστατικό μέσω ενός μεταφραστή, αυτός και άλλοι 47 αυτόπτεις μάρτυρες. Αρχίζει να δέχεται αμέσως απειλές από τους μπάτσους πως αν μιλήσει θα τον κρατήσουν στην Παγανή για 6 μήνες ακόμα τουλάχιστον. Τον δωροδοκούν με 350 ευρώ για να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Απειλές δέχεται και ο μεταφραστής του όπως και οι αυτόπτες μάρτυρες. Στους τελευταίους τάζουν ότι θα τους αφήσουν ελεύθερους εάν αποσύρουν τα ονόματά τους από την καταγγελία και όντως, πολλοί από αυτούς απελευθερώνονται με συνοπτικές διαδικασίες ώστε να μην καταθέσουν. Στην Παγανή παραμένουν, μαζί με τον 17χρονο, άλλοι 6 μάρτυρες όπου και ανακρίνονται για το περιστατικό, οι οποίοι επίσης έχουν υποστεί κακώσεις.
25 Οκτωβρίου
Εξεγείρονται οι ανήλικοι κρατούμενοι, “δεν αντέχουμε άλλο εδώ μέσα, θα κάνουμε εξέγερση μέχρι να βγούμε από εδώ”. Μετά την εξέγερση απελευθερώνονται 200 άτομα, πολλά από αυτά είναι ανήλικοι κρατούμενοι που βγαίνουν ασυνόδευτοι. Ο αριθμός των κρατουμένων αναφέρεται πως είναι γύρω στους 650.
27 Οκτωβρίου
“Με γρήγορους ρυθμούς προχωρούν οι διαδικασίες «εκκένωσης» της Παγανής” όπως αναφέρεται στον τοπικό τύπο της Λέσβου, “ μετά και από τα τελευταία επεισόδια. Χθες το πρωί, στο Κέντρο Υποδοχής είχαν μείνει 300 άτομα, από τα οποία τα 200 αναμενόταν ν’ απελευθερωθούν το απόγευμα, ενώ σήμερα θα απελευθερωθούν και τα υπόλοιπα 100. Ο νομάρχης Παύλος Βογιατζής αναμένει οδηγίες από το υπουργείο για το τι μέλλει γενέσθαι μέσα στις επόμενες ημέρες για την Παγανή. Ο ίδιος, πάντως, έχει προτείνει να κλείσει μέσα στην εβδομάδα το Κέντρο και όσοι μετανάστες φθάνουν στις ακτές να μεταφέρονται κατ’ ευθείαν στην Αθήνα.” Η ανεξέλεγκτη πλέον κατάσταση οδηγεί τις αρχές στις μαζικές απελευθερώσεις κρατουμένων.
28 Οκτωβρίου
Κατά τη διάρκεια της παρέλασης στην πόλη της Μυτιλήνης, 30 περίπου άτομα επιλέγουν να μην την παρακολουθήσουν μαζί με τα αποχαυνωμένα πλήθη, αλλά να την υποδεχτούν κρατώντας ένα πανό που γράφει “να κλείσει τώρα η παγανή και κάθε κέντρο κράτησης”.
30 Οκτωβρίου
Η πρωτοβουλία για την υπεράσπιση μεταναστών και προσφύγων καλεί πορεία σε κεντρική πλατεία της Μυτιλήνης με αίτημα το άμεσο κλείσιμο του κέντρου κράτησης στην Παγανή όπως και κάθε άλλου κέντρο κράτησης. Στην πορεία συμμετείχαν περίπου 250 άτομα (αριθμός πολύ ικανοποιητικός για τα δεδομένα της πόλης), από διάφορους πολιτικούς χώρους αλλά και από μετανάστες που είχαν αφεθεί τις προηγούμενες μέρες ελεύθεροι από τη φυλακή της Παγανής. Μετά την ολοκλήρωσή της, ομάδα συντρόφων πραγματοποίησε κατάληψη στο κτήριο παπαρίσβα του πανεπιστημίου αιγαίου με σκοπό τη στέγαση αλλά και την ανταλλαγή εμπειριών με περίπου 25 μετανάστες οι οποίοι έχουν παραμείνει προσωρινά άστεγοι στο νησί.
31 Οκτωβρίου
Η Παγανή αδειάζει. Οι μετανάστες που φθάνουν στα παράλια του νησιού μεταφέρονται στο Κέντρο Κράτησης της Χίου, ενώ με γρήγορους ρυθμούς προχωρούν οι διαδικασίες της απελευθέρωσης των ατόμων που παραμένουν εκεί. Σύμφωνα με πληροφορίες από την πλευρά της νομαρχίας, οι εξαγριωμένοι μετανάστες μετά και από τα τελευταία δραματικά γεγονότα ήταν επιθετικοί απέναντι σε μια γιατρό του Κέντρου Κράτησης, αλλά και στους υπαλλήλους που μετέφεραν το μεσημεριανό φαγητό. Φοβούμενοι για την ασφάλειά τους, το προσωπικό της νομαρχίας αρνήθηκε να μπει ξανά στο Κέντρο Κράτησης. Τα κελιά παραμένουν ξεκλείδωτα και πολλοί μετανάστες έχουν μεταφέρει τα στρώματα τους στον προαύλιο χώρο και κοιμούνται έξω, καθώς το περιβάλλον μέσα είναι αφόρητο.
Ο νομάρχης Λέσβου ανακοινώνει πως οι ζημιές που έχουν γίνει στο χώρο από τις εξεγέρσεις δεν αφήνουν περιθώρια για τη συνέχιση της λειτουργίας του. Συνεπώς η παγανή κλείνει προσωρινά μέχρι την επισκευή και την επανέναρξη της λειτουργίας της σε ενάμιση μήνα από τώρα. Παρόλα αυτά ο Βούγιας έχει δεσμευτεί πως η Παγανή θα κλείσει και πως θα δημιουργηθούν νέα κέντρα “φιλοξενίας”.
Λίγες μέρες αργότερα, η Παγανή “φιλοξενεί“ και πάλι μετανάστες. Στις 5 Νοεμβρίου κρατούνται 40 άτομα στη μοναδική πτέρυγα που δεν έχει υποστεί τόσες βλάβες ώστε να μη μπορεί να λειτουργήσει. Τον χώρο προστατεύει πλέον 1 μπάτσος.
Απ’ ότι φαίνεται δηλαδή, αυτή η φυλακή πρόκειται να ξαναλειτουργήσει με πιο “ανθρώπινους “ όρους. Παρόλα αυτά, η ουσία της Παγανής όπως και κάθε άλλου στρατοπέδου συγκέντρωσης, έχει φανεί αρκετά ξεκάθαρα. Η λειτουργία της είναι κομμάτι μίας πολύ συγκεκριμένης πολιτικής και οικονομικής στρατηγικής, η οποία δεν έχει σταματήσει. Ούτε όμως έχουν αλλάξει και οι αντιλήψεις που τη στηρίζουν και επιτρέπουν σε τέτοια κολαστήρια να υπάρχουν. Και αυτές είναι οι αντιλήψεις που εμείς πάντα θα αντιμαχόμαστε.